با حفظ قرآن کار‌هایم نظم خاصی پیدا کرد 
موسی داوودی، دود انگشترسازی خورده است 
کرکراق خانه مطهر، محلی برای اهدای لباس
دوره صفوی را می‌توان دوران گسترش نظام اداری آستان قدس دانست. در این دوره مجموعه‌های بسیاری در حرم مطهر رضوی ایجاد شدند. کرکراق خانه مطهر یکی از آن‌ها بود. با بررسی اسناد موجود در مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس، این واژه به‌صورت کرکراق و کرکراق‌خانه آمده و کرکراق‌خانه یکی از بخش‌های تشکیلات اداری آستان قدس در دوره صفوی بوده است.
کرکراق‌خانه مکانی بود که در آنجا پوشاک مورد نیاز پس از خریداری نگهداری می‌شد و به کسی که وظیفه خرید و حفظ و نگهداری پوشاک و اهدای آن‌ها به افراد مختلف و مستحق را در این مکان برعهده داشته، کرکراق یا صاحب جمع کرکراق‌خانه گفته می‌شد.
موقعیت مکانی کرکراق‌خانه به‌طور دقیق مشخص نشده است، اما از آنجا که در اسناد، این مکان به‌عنوان زیرمجموعه بیوتات آستانه معرفی شده است، بنابراین می‌توان گفت که این مکان در مجموعه اماکن متبرکه آستان قدس واقع بوده است.نکته درخور توجه اینکه این سندها مربوط به دوره صفوی بوده و از دوره افشاریه به بعد هیچ اشاره‌ای به این مکان نشده است.
چه لباس‌ها با چه پارچه‌هایی در کرکراق‌خانه بود
طبق اسناد پوشاک خریداری‌شده برای بخش کرکراق‌خانه در اندازه‌های بزرگ و کوچک و شامل جنس‌های مختلفی چون قبای قدک، قبای قطبی، قبای طبسی، قبای آلجه و قبای چیت بوده و بهترین آن‌ها پارچه‌های رنگارنگ و ابریشمی به‌نام قدم و نازل‌ترین آن‌ها چیت بوده است.
روشن است که پارچه‌های مرغوب برای اشخاص متشخص و مهم و پارچه‌هایی نظیر طبسی و آلجه و چیت برای مردم عادی تهیه می‌شد. پوستین به‌صورت آستین‌دار و بی‌آستین تهیه می‌شد و کلاه نیز بر 2نوع بود؛ کلاه لندر و کلاه قائمی. نیم‌تنه مردانه و زنانه، روپتک (روبند و نقاب زنانه)، ارخالق (جامه‌ای که طلبه و کسبه زیر قبا می‌پوشیدند) و کفش که بر 2نوع تیماجی و چرمی بوده، از دیگر مواردی است که برای کرکراق‌خانه تهیه می‌گردید.
در برخی از اسناد دیده شده است که علاوه بر پوشیدنی‌ها، اجناس دیگری نظیر رختخواب، بالش، تشک، لحاف، جاجیم، نمد و همچنین پرده برای درهای حرم مطهر در این مکان فراهم می‌شده است.
چه کسانی لباس از کرکراق می‌گرفتند
اهدای خلعت به افرادی نظیر مستوفی، مشرف، خطیب، صدرالحفاظ، پیش‌نماز و غیره، اهدای پوشاک به کارکنان آستان قدس و حتی اهدای لباس به زارعان موقوفات آستانه از این محل و توسط کرکراق‌خانه صورت می‌گرفت. خرید اجناس برای کرکراق‌خانه و اهدای لباس به افراد باید با اجازه و دستخط مشرف آستانه و با نظارت ناظر به همراه مهر وی صورت می‌گرفت و در انتها به تأیید و مهر متولی وقت آستانه می‌رسید.
همچنین پرداخت وجه به کرکراق توسط مستوفی‌الملک انجام می‌شد. در مواردی پوشاک به‌صورت تصدق به افرادی که از طرف وکلای آستانه ازجمله مستوفی به کرکراق معرفی می‌شدند، اهدا می‌شد که گاهی کارکنان آستانه را نیز شامل می‌شد.
افرادی که بر اساس اسناد از این مکان ملبوس دریافت کرده‌اند دربانان، کفشبانان، نقاره‌چیان، فراشان، خدام، ضابط ضریح، هم‌قلم مستوفی، چراغچی، بیل‌دار باشی، بیماران و کارکنان دارالشفا، سقایان، طلاب علوم دینی، غلام نذری آستانه، ایتام، معلم و خلیفه مکتب‌خانه، درویشان، افراد معلول و ناتوان، افراد ازبکی که شیعه شدند، جماعت زوار و مجار و حرم و جماعت متفرقه نیازمند را شامل می شد.
15تومان در سال، حقوق کرکراق
پرداخت مواجب به کرکراق به‌صورت نقدی و جنسی بوده است. در کتاب تذکرة‌الملوک مواجب کرکراق، 15تومان در سال ذکر شده اما در اسناد مواجب پرداخت‌شده به کرکراق در ماه یک‌تومان و 2000دینار قید شده است. کرکراق علاوه بر حقوق، اجناسی نیز دریافت می‌کرده است. در سندی آمده که به سادات ذکور محمدخان کرکراق مقدار 4خروار گندم و جو پرداخت شده است.
منصب موروثی
این منصب به‌صورت موروثی از پدر به پسر می‌رسیده و در اسناد آمده است محمدعلی‌بن‌محمدخان کرکراق به سمت صاحب‌جمعی کرکراق به‌جای پدر منصوب شده است. خواجه محمدخان کرکراق، محمد شفیع، خواجه محمدرضا، آقاحاجی معصوم، محمدعلی‌بیگ، ملا عبدالوهاب و حاجی محمدنصیر صاحب‌جمعان کرکراق‌خانه بوده‌اند.
تأمین هزینه کرکراق‌خانه
در 106برگ سند هزینه نقدی و جنسی این مکان به‌صورت مفصل و با خط سیاق در طول یک سال اشاره دارد. در اسناد موجود مبلغ هزینه‌شده برای کرکراق‌خانه به‌صورت پول رایج عراق و سپس پول رایج خراسان ذکر شده است.
بیشتر وجوهات پرداختی به کرکراق‌خانه از خزانه آستانه بوده است، اما در برخی موارد نیز پرداخت وجه از محل درآمد حاصل از موقوفات آستانه صورت می‌گرفت. ازجمله اجاره‌بهای مزرعه برق آهنگران، خان شاهزاده سلطانم، مزرعه الندشت، محال رأس الحد سمنان و دریافت مالیات از رعایای مزرعه خرچنگ استرآباد. در مواردی نیز از بابت نذورات ضریح پرداخت می‌شده است.
لینک کوتاه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
